Bayat Sadece Bir Betimleme, Müzikte Bir Makam İsmi midir?.. İbrahim Bükülmez(*)


Toplam Okunma: 3788 | En Son Okunma: 22.11.2024 - 03:44
Kategori: Araştırma Yazıları

“Zamanımızda, tazeliğin tam karşıtı olarak kullanılan BAYAT sözcüğünün çeşitli bakış açılarından incelendiğinde; şaşırtıcı zenginliklerle dolu olduğu görülmektedir: Musiki alanında bayati ve bayati-araban makamları Oğuzların Bayat kolunun günümüzdeki kültür yansımalarıdır.” Arşivimizde bir başka yazıyı ararken 1990’larda Bayatlılar Vakfı başkanı Sn. İbrahim Bükülmez’in verdiği daktilo ile yazılmış yazı geçti elimize. Aktarıyoruz(M.D.):

Tarihi Açıdan BAYAT:

Bayat, Oğuz Türkleri’nin 24 kolundan biridir. Önem sırasına göre Osmanlı İmparatorluğu’nun kurucusu olan OĞUZ’ların KAYI kolundan sonra gelen en önemli Oğuz koludur. Bayat’lar diğer Oğuz kolları gibi göç hareketlerinden önce Sirderya(İnci) ırmağı kıyılarında ve onun kuzeyindeki bozkırlarda yaşıyorlardı. Oğuz fütühatına katılarak Türk İmparatorluğu’nın kurulmasında rol oynadılar.

Bayat beyi, Oğuz Hanları’nın sağ yanındaki ilk mevkide oturmak ve Oğuz ordusunun sağ koluna kumanda etmek hakkına sahip idi. Şölen denilen Oğuz aristokratlarına mahsus meclislerde Han ile birlikte koyunun “sağ karıyarın” denilen en iyi kısmını yiyebiliyordu.

Bayatlar Oğuz ananesinde hükümdar çıkaran kabileler arasında sayılmıyor. Buna karşılık hatırası her zaman ve her yerde kuvvetle yaşamış olan Dede Korkut bu boy’a mensup olarak gösteriliyor.

Bayat gibi Oğuz kollarından birkaç isim belirtmek gerekirse; Avşar, Kınık, Bayındır, Karaevli ve Eymür’ü söyleyebiliriz.

Bayatlar Malazgirt Meydan Muharebesi ile Anadolu’ya girmişler, ayrıca İran, Irak ve Suriye’de boy göstermişlerdir.

Coğrafi Açıdan BAYAT:

Bayatlar adlarına olan sevgi ve saygıdan ötürü, O’nu devamlı kılmada başarılı olmuşlardır. Türkye’nin ve Ortadoğu’nun yerleştikleri her yöresindeki yerleşim birimlerine kendi adlarını vermişlerdir.
Bugün yurdumuzda 53 köy ve 2 ilçe Bayat adını taşımaktadır. Bayat ilçelerinden bilir Çorum, diğeri ise Afyon illerine bağlıdırlar.
Ankara’da 4 Bayat köyü, Antalya’da 4, Antakya’da 2, Bursa’da 2, Çorum’da 2, Isparta’da 4, Kastamonu’da 3, Konya’da 3, Kütahya’da 2, Manisa’da 2, Sivas’da 3 ;
Balıkesir, Bilecik, Bolu, Denizli, Diyarbakır, Gaziantep, Kars, Muğla, Nevşehir, Niğde, Ordu, Samsun, Sinop, Tokat, Yozgat ve Zonguldak illeri hudutları içinde de birer BAYAT adını taşıyan köy bulunmaktadır.
Bayat yerleşim alanları genel olarak yaylalık ve ormanlık bölgelerde, üç mahalle tarzındadır.

Sanatsal Açıdan BAYAT:

Bayatlar sanat dünyasında birkaç yönden kök salmışlardır.

Musiki Alanında:
Türk musikisinin Bayatı ve Bayati-araban makamlarının mucidi Bayatlar’dır. Bayati makamı dizisini oluşturan sesler itibarıyla uşşak makamının benzeri olmakla birlikte melodik seyir ve hareketi bakımından bu makamdan ayrılan bazı hususiyetler içerir. Bayatı makamına, Bayat Türkleri nisbet gösterilerek bu ad verilmiştir.
Bayati-araban makamı: Bu makamı 4.Murat’ın Bağdat seferinden dönüşünde getirttiği Irak’ta yerleşik 12 musikici vasıtasıyla İstanbul’da yayıldığı söylenir. Bayati-araban makamı hicaz ve uşşak dizilerinin karıştırılmalarından tertib edilmiştir.

Edebiyat Alanında:
Ünlü Dede Korkut öykülerinin yazarı Devlet ve din adamı Kara Hocaoğlu Dede Korkut 10.yy.da yaşamıştır. Oğuz lehçesi ile yazılan Kitab-ı Dede Korkut, 12 hikayeden oluşur.

Büyük Türk şairi Fuzuli de Bayat kolunun evladıdır. 1495-1556 arasında Bağdat’ta yaşadı. Bağdat Kasidesi’ni Sultan Süleyman’a ithaf etmiştir. Kerbela’da ölmüş olan Fuzuli. Zamanın bütün bilimlerini ve bu arada tasavvufu ve tıbbı da öğrenmiştir. Türk edebiyatının en büyük gazel şairinin yazdığı en karakteristik eseri “Leyla ile Mecnun” adlı manzum hikayesidir.

Yahya Kemal Beyatlı da soyadını Bayatlı değil de Beyatlı olarak kullanmış olan Türk edebiyat dünyasının 20.asır temsilcilerindendir. Baba ve ana tarafından atasının 3.Sultan Mustafa devri Sancak beylerinden Şehsuvar Paşa’ya kadar bilinmektedir.

El Sanatları Alanında:
Bayatlar adlarını yerleşim alanlarına vermekteki titizlikleri kadar, silah, eşya ve hayvanları üzerinde (l Y İ – L harfi, Y harfi ve ok resmi) oluşan Bayat amblemli damgalarını bulundurmaya özen göstermişlerdir. Aynı zamanda Bayat ambleminin çeşitlendirilmiş ve zenginleştirilmiş görüntülerini halı ve kilim desenlerinde bol bol kullanmışlardır.

Sözlük anlamı olarak Bayat:
Türk Ansiklopedisi’nde Mogol tarihçisi Reşid üd-din’e göre “zengin ve nimeti bol”
Yazar Mehmet Aydın’ın Bayat Boyu adlı kitabında “büyük, ünlü, devletli”
Oğuz’un torunu Gülhan’ın oğlu.
Düşmana karşı yapılan gece akınları eyleminin adı.
Bayat’î (Hasan İbn’i Mahmud) : Cem Sultan’ın Osmanlı şeceresini yazması için 1482 yılında hacca giderken emrettiği ve kendisine vardiği Oğuzname’den faydalanarak Osmanlı’ların Adem’den bu yana şeceresini “Cam-ı Cem Ayin” adlı efsanevi eserinde toplayayan büyük yazar.
Türkiye ve Ortadoğu’da yüzlerce yerleşim yerinin adı.
Türk musikisi makamlarından.
Taze olmayan, gecikmiş, eskimiş.
___________________________________

İlgili Kaynaklar: ( Kendi verdiği haliyle… M.D.)
Bayat Boyu kitabı : Mehmet Aydın sf:26,30,46-48,63-83
Türk Tarihi Ans. Milliyet Yay. Sf:115-129
İslam Ans. Diyanet Vakfı Yay.
Kutadgu Bilig İncelemesi: A. Dilaçar sf:30, 113
Türk Ans. Bayat bölümü
____________________________________

(*) Bayatlılar Vakfı Başkanı -1994




Hoşgeldiniz